Hoe u een ethisch leider wordt

Of een manager zich ethisch gedraagt, hangt ook af van zijn medewerkers, ontdekte promovendus Niek Hoogervorst. ‘Als eigenbelang een rol speelt, verdwijnt al snel de druk het morele te doen.'

Een leidinggevende die onethisch gedrag vertoont kan de schuld afschuiven op de medewerker?
'Interessant inzicht, maar niet de volledige conclusie. Uit mijn onderzoek blijkt dat ethisch leiderschap afhangt van allerlei factoren, waaronder het gedrag van medewerkers. Vroeger werd vaak gedacht dat een leider alleen een volger beïnvloedt, dat het als het ware eenrichtingsverkeer is. Nu blijkt dat beide partijen elkaar continu beïnvloeden, ze zijn afhankelijk van elkaar.' 

Hoe kwam u hierachter?
'Onderzoek naar ethisch leiderschap bekeek vaak welk gedrag efficiënt is voor bedrijven. Toch blijkt de praktijk steeds anders. Daarom heb ik naar de specifieke factoren gekeken die ethisch gedrag beïnvloeden. Ik heb bijvoorbeeld een experiment uitgevoerd waarbij een participant in een leiderschapspositie werd gebracht en te horen kreeg hoe anderen over hem of haar roddelden. Dit had invloed op het gedrag van de leidinggevende.' 

De medewerker kan zich dus ook onethisch gedragen. Wat dan?
'Er wordt vaak gezegd dat onethisch gedrag ontstaat omdat men niet voor gedrag verantwoordelijk wordt gehouden. Wie verwacht verantwoording te moeten afleggen, gaat zich inderdaad veel socialer gedragen. Maar als eigenbelang een rol gaat spelen verdwijnt al snel de sociale druk om het morele te doen. Stel dat je een hele goede verkoper hebt, die successen boekt met een onethische strategie. In zulke situaties zien leidinggevenden het immorele niet altijd meer en zullen ze het gedrag eerder tolereren dan aanpakken. Deze zelfdeceptie vindt onbewust plaats. Als eigenbelang een rol speelt, werkt verantwoordelijkheid afleggen dus niet altijd goed.' 

Hoe kunnen managers dan toch ethische leiders worden?
'Het is belangrijk leidinggevenden van nu en van morgen bewust te maken van de mechanismen en factoren die beïnvloeden of zulk gedrag vertoond wordt. Veel mensen zijn heel cynisch over ethisch leiderschap, ik hoor vaak dat ethiek en het bedrijfsleven helemaal niet samen kúnnen gaan. Het belang dat leiders dit wel proberen is dus des te groter.'

Niek Hoogervorst promoveerde donderdag 23 september in Rotterdam op dit onderzoek.