Mentale impact van de lockdown is veel groter dan die van het virus

Onze mentale wendbaarheid wordt tijdens deze crisis zwaar op de proef gesteld. Gelukkig is er Elke Geraerts (38), doctor in de psychologie, die tips and tricks geeft om onze psyche in balans te houden. De lockdown houdt ons nu al meer dan een paar maanden in ons kot, en dat begint voor velen door te wegen. Gevoelens van eenzaamheid, bezorgdheid en angst zijn overal rondom ons en haast continu aanwezig. Een mens zou dan ook voor minder kopje onder gaan, maar dat is buiten Elke Geraerts gerekend, die reddingsboeien uitgooit om onszelf drijvende te houden in de zee van ellende.

De uit Lanaken afkomstige doctor in de psychologie, gespecialiseerd in de werking van ons brein en auteur van de bestseller 'Mentaal Kapitaal', ontwikkelde met haar bedrijf Better Minds at Work en Focus Learning Journeys de serie 'The great reset'.

Daarin geeft ze concrete tips om de lockdown zo mentaal gezond mogelijk te doorstaan. Daar is een grote nood aan, zegt Elke. 'We zien duidelijk dat angst en andere negatieve gevoelens met de week toenemen. Dat heeft natuurlijk consequenties voor de mentale weerbaarheid van mensen. Iedereen beleeft zware tijden. En het zal volgens wetenschappelijke studies nog wel een tijdje duren. Zo blijkt uit een Harvard-onderzoek dat we misschien zelfs nog tot 2024 geregeld lockdowns zullen kennen. Die onzekerheid heeft natuurlijk een invloed op de veerkracht van de mens, die steeds meer onder druk komt te staan.' Wat kunnen we concreet doen om onze veerkracht voldoende hoog te houden? 'In de eerste plaats zouden we ons veel bewuster moeten worden van hoe ons brein werkt. Want we hebben vaak niet door hoeveel angsten en negatieve gedachten daar zitten, die continu resoneren. Daardoor gaat ons lichaam stresshormonen aanmaken, zoals adrenaline en cortisol. En met die hormonen in ons lijf, gaan we nog meer negativisme opzoeken, gaan we nog vaker online om de statistieken te checken en na te kijken hoeveel coronadoden er zijn. Op die manier kom je in een vicieuze cirkel terecht. Die kan je doorbreken door jezelf regelmatig de vraag te stellen: ‘Wat was ik daarnet aan het denken?' Op die manier verplicht je jezelf om te detecteren wat er zich in je brein afspeelt. Zo zou je bijvoorbeeld te weten kunnen komen dat je piekert over een persoonlijk faillissement, terwijl dat nog lang niet aan de orde is. Want als je rationeel nadenkt, besef je dat je nog x-aantal centen hebt waarmee je nog x-aantal maanden verder kan. Op die manier ga je dingen relativeren, verlaag je je stresshormonen, en stap je uit de cirkel. Het is een kleine tip, maar wel eentje die zeer krachtig kan zijn.'
Over stress gesproken: de spanning die mensen ervaren door de huidige crisis, wordt weleens vergeleken met die in een oorlogssituatie. Zijn er effectief raakvlakken? 'Zeer zeker. Voor veel mensen is dit een traumatische gebeurtenis, net zoals een oorlog dat is. De pandemie kwam zeer onverwacht, en we hebben er niet of nauwelijks op kunnen anticiperen. We weten ook niet hoelang het zal duren, en die onzekerheid vreet aan de mens. Wij zijn van nature controlefreaks, en controle is wel het laatste wat we in deze situatie hebben. Psychologen vrezen dan ook dat we een serieuze golf van posttraumatische stress mogen verwachten.' Hoe kunnen we ons daartegen wapenen? 'Door bij jezelf na te gaan wie je bent en waarom je de dingen doet zoals je ze doet. Vaak gaan we maar door in de ratrace, zonder bij onszelf stil te staan. Probeer dat wel te doen. Durf daarnaast ook je kwetsbaarheid te tonen aan anderen. Praat over hoe je je voelt. Ik zat onlangs in een videomeeting, en één van mijn collega's vroeg me bij de afsluiting om nog even in de ruimte te blijven. Toen we alleen waren, vroeg ze hoe het met me ging. Ik was verbaasd, want ik had die vraag niet verwacht. Maar ik dacht: ‘Als jij het initiatief neemt om oprecht naar mijn gevoelens te vragen, dan ga ik daar ook graag op in.' Ik heb haar uitgebreid verteld over wat mij bezighoudt. Als je dat doet, voel je je niet alleen opgelucht, het creëert ook verbondenheid.' U had het daarnet over knagende onzekerheid. De beperkende maatregelen worden nu om de twee weken geëvalueerd; is het wel voldoende om de burgers een perspectief van slechts veertien dagen te bieden? 'Ik vind van niet. Ik kan begrijpen dat onze regering geen glazen bol heeft, en dat ze daardoor slechts om de twee weken kan communiceren. Maar áls er dan gecommuniceerd wordt, gebeurt dat niet duidelijk, waardoor de bevolking over heel wat dingen in het ongewisse wordt gelaten. Als politici dan ook nog eens onderling gaan strijden - zoals Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts, die zelf een datum gaat aankondigen voor de heropening van de scholen omdat premier Wilmès het niet doet, of zoals Wouter Beke, die als Vlaams minister van Welzijn de premier terugfluit over de bezoekregeling in woonzorgcentra -, dan is de chaos compleet. Als je dat vanop een afstand bekijkt, kan dit in de schoolboeken als toonbeeld van slechte communicatie. Er is al zoveel angst en onzekerheid, en die gevoelens worden enkel in de hand gewerkt. Dat vind ik wel schrijnend. Want onze leiders omringen zich met allerlei wetenschappers die een expertise hebben in virologie en dergelijke, maar ze zouden beter ook communicatie-experts en psychologen in die club opnemen.' "Onze leiders omringen zich met allerlei experten zoals virologen, maar ze zouden beter ook wat communicatie-specialisten en psychologen in hun club opnemen.'
Is het volgens u mede daardoor dat er bij de burgers een soort coronamoeheid ontstaat? 'Ik vrees inderdaad dat de manier waarop de boodschap nu wordt overgebracht, een enorme impact heeft op de state of mind van de bevolking.' Die moeheid zal er wellicht de komende maanden, wanneer het aantal besmettingen zal afnemen, niet op beteren. 'Nee, integendeel. Daarom is het zo belangrijk om, in plaats van mensen bang te maken en te dreigen met een Wuhan-lockdown, vooral klaar en duidelijk uit te leggen waarom de maatregelen noodzakelijk zijn. Ook zou de regering de burgers meer perspectief moeten bieden door al wat exitstrategieën te lossen. De mens is immers een doelgericht wezen. En ik snap dat het nog lang zal duren eer het uiteindelijke doel bereikt zal zijn, maar de psychologie leert ons dat je in zo'n geval interimdoelen moet stellen waar mensen naartoe kunnen leven. Anders wordt het onleefbaar.' Mijn 7-jarige dochter wil intussen geen woord meer horen over corona. 'Het gaat altijd over dat stomme virus', zegt ze. Kan deze crisis een blijvende impact hebben op kinderen? 'Absoluut. Maar niet alleen op kinderen. Ik denk dat de mentale gevolgen van de crisis, en in het bijzonder van de lockdown, vele malen groter zullen zijn dan de impact van het virus zelf. Dat wordt nog te veel onderschat, en dat is betreurenswaardig.' Wat kinderen betreft: bij veel thuiswerkende ouders komt het water aan de lippen door werk constant te moeten combineren met opvoeden. Wat kan u hen aanraden? 'Het klopt dat kinderen een grote stoorzender kunnen zijn. Maar er zijn er nog: de partner, de hond, zelfs de postbode… Dan moet je een cultuur creëren waarin je je voldoende kan focussen. Dat klinkt makkelijker gezegd dan gedaan, maar het is van groot belang. Ik gebruik graag de metafoor ‘jaag op de olifant en hol niet achter de konijnen'. Zeker in deze dagen meer dan ooit belangrijk: de metafoor ‘jaag op de olifant en hol niet achter de konijnen'. De olifant is de prioriteit, de konijnen zijn de waan van de dag. Op dit moment lopen er natuurlijk veel meer konijnen rond, dus is het een uitdaging om die te negeren. Om dit heel duidelijk te maken aan jonge kinderen, kan je in je gezin olifantencorners inrichten. Letterlijk plaatsen waar je gaat zitten als je met iets belangrijks bezig bent. Voor je kind kan dat een plekje op zijn kamer zijn, waar hij huiswerk maakt. En voor jezelf kan dat je
bureau zijn. Als papa op zijn olifantenplekje zit, moet je hem met rust laten. Op die manier creëer je structuur. Als je dan ook nog eens afspraken maakt met je partner over wie zich op welk moment kan bezighouden met de kinderen, en je spreekt een duidelijk begin- en eindpunt van de werkdag af, dan kom je al een heel eind.' Is alles kommer en kwel dezer dagen, of zijn er ook positieve aspecten aan deze situatie? 'Tuurlijk wel. Er is nog nooit zoveel solidariteit geweest als vandaag. Daarnaast zijn we als mens gewend om lekker makkelijk in onze comfortzone te blijven. Nu kunnen we niet anders dan daar uit te treden, en dat biedt opportuniteiten. Tot voor kort hield niemand het bijvoorbeeld voor mogelijk dat zo'n groot deel van de bevolking zo makkelijk van thuis uit zou kunnen werken. Plots moet het, en kán het. Vergaderen vanop afstand is nog zoiets. Net voor dit interview had ik een brainstormsessie met mensen uit Apeldoorn. Normaal gezien zou ik daar vandaag naartoe gereden zijn, want om te vergaderen, moet je toch fysiek aanwezig zijn? Wel, de videoconferentie van daarnet is perfect verlopen. Ik heb niet alleen uren tijd en een volle brandstoftank uitgespaard, maar ook mijn ecologische voetafdruk is afgenomen. Op die manier leert deze crisis ons niet alleen lessen over hoe we ons werk en ons leven kunnen organiseren, maar ook hoe we beter met de planeet kunnen omgaan. Ik denk dat dat de mens opnieuw wat bescheidener zou kunnen maken. Is dat niet mooi meegenomen?'