Erik Scherder: ‘Brein beter benutten door beweging’

Amber Boomsma is deelneemster aan de collegereeks Psychologie voor managers en schrijft hier reflecties over. P.S. De complete verzameling reflecties kunt u hier gratis downloaden.

Sturen op emoties. Daar zou het college van professor Erik Scherder in de reeks Psychologie voor managers voornamelijk over gaan. Emoties zijn onvoorspelbaar en vliegen soms alle kanten op. Dat maakt het leven verrassend. Hetzelfde gold voor het betoog van Scherder, de hoogleraar klinische neuropsychologie die graag zijn hart laat spreken. Zijn liefde voor het brein en voor kwetsbare mensen getuigt van emotie. Bovendien illustreert zijn grote enthousiasme voor het vak hoe bepalend de meest ingesleten verbindingen in ons brein zijn. Daarom kan Scherder niet anders dan mensen in beweging zetten met zijn verhaal.

Een wandelcollege was passend geweest. Of een zaal vol speciale kantoorfietsen, zoals de hoogleraar die zelf ook aan zijn bureau heeft staan. De boodschap van zijn nieuwe boek ‘Laat je hersenen niet zitten' is immers ook voor managers van groot belang: beweging houdt ons lichaam én ons brein in conditie. Minimaal een half uur per dag achterelkaar matig intensief bewegen is het devies van de professor. Een investering die we in het bedrijfsleven kunnen terugverdienen in de vorm van topkwaliteit. Zeker als we er ook nog in slagen om ons zogeheten defaultnetwerk zo goed mogelijk te benutten.

Ons defaultnetwerk en geniale invallen
Een enorme uitdaging, want dat is het gebied in ons brein waar grappig genoeg alleen volop actie is op de momenten dat wij onszelf vrijaf geven van cognitieve taken.

Letterlijk vertaald staat defaultnetwerk voor ‘terugvalnetwerk'. Inderdaad kunnen we terugvallen op dit netwerk als we worstelen met lastige vraagstukken of vruchteloos zitten te broeden op nieuwe ideeën. Hoe? Door géén bewuste hersenactie te ondernemen! Hoe meer we onze breinen belasten met cognitieve taken – druk, druk, druk – hoe kleiner de kans op creativiteit, want het defaultnetwerk is dan simpelweg niet actief. Pas als we ons brein rust geven en naar binnen keren, komt het op gang, bijvoorbeeld tijdens een wandeling of als we door het raam naar buiten staren. Het is een soort staat van dagdromen, of mijmeren, waarbij het lijkt alsof we totaal niet zinvol bezig zijn. Terwijl het defaultnetwerk juist dan op volle toeren draait en daarmee ook onze creativiteit. Het zijn de momenten waarop de kans op een geniale inval het grootst is.

Connecties zijn cruciaal
Een goede verbinding tussen de frontale en pariëtale hersenkwab is essentieel voor het functioneren van ons defaultnetwerk. De andere drie essentiële neurale netwerken in ons brein zijn het controlenetwerk, het beloningnetwerk en het affectieve netwerk. Allemaal kunnen ze een rol van betekenis spelen op de werkvloer, maar alleen als de verbindingen tussen de verschillende hersendelen gezond zijn. Scherder benadrukt dat deze onderlinge connecties onze breinfuncties pas echt interessant maken. Daar kunnen managers zich alles bij voorstellen, want ook in het bedrijfsleven draait het om verbindingen. Juist door mensen, kennis, ervaringen en ideeën te koppelen, ontstaan ontwikkelingen die we als individu nooit voor elkaar krijgen. Hetzelfde geldt dus voor ons brein. Zonder verbindingen geen succesvolle structuur en als de structuur uit ons brein verdwijnt, dan verdwijnt die ook uit ons leven. Kijk maar naar het gedrag van Alzheimerpatiënten.

Gaten in de weg
De verbinding tussen de frontale en de pariëtale hersenkwab overbrugt enige afstand. Het is een zeer belangrijke connectie, omdat beide breingebieden zijn betrokken bij onze motoriek – cruciaal om zelfstandig te functioneren – en bij de meest complexe cognitieve functies van onze hersenen, zoals empathie. De beelden van Scherder tonen hoe deze ‘hersensnelweg' uit een soort witte stof bestaat. Hoe beter de vezels zijn gericht, hoe gemakkelijker verbinding tussen de frontale en pariëtale lob tot stand komt. Maar pas op als er gaten in de weg vallen, dan gaan signalen tussen deze hersendelen veel minder vlot over en weer of ontstaan er zelfs storingen. Die gaatjes zijn infarcten, ontstaan door bijvoorbeeld een structureel te hoge bloeddruk. Waarmee de hoogleraar opnieuw het belang van een gezond voedings- en bewegingspatroon onderstreept.

Managerlob heeft verrijking nodig
Essentiële boodschap van Scherder in dit college is dat we cognitie en motoriek niet meer los van elkaar moeten zien. Ze zijn nauw met elkaar verbonden, omdat ze dezelfde breinfuncties aanspreken. Zo kan het volgens Scherder dat lichamelijke beweging een magnifieke invloed heeft op het functioneren van de frontale hersenkwab, het zenuwcentrum wat betreft empathie, zelfreflectie, sociale samenwerking, impulscontrole en alle andere benodigde vaardigheden om ons leven en werk in goede banen te leiden. Deze zogenoemde ‘managerlob' heeft volgens Scherder structureel verrijking nodig. Dat kan door beweging, al dragen ook creatief of muzikaal bezig zijn in positieve zin bij. Het zijn allemaal oppeppers voor de frontale hersenkwab, maar het tegenstrijdige is dat juist datzelfde hersendeel geen zin meer heeft in die oppeppers als het murw is na een lange werkdag vol cognitieve taken. Slimmer is het daarom beweging te integreren in de werkdag, denk bijvoorbeeld aan walking meetings of de kantoorfiets van Scherder.

Investeren in beweegnorm
Hoe meer we onszelf cognitief belasten zonder te bewegen, hoe minder zin we krijgen fysiek actief te worden. En zo kan het dat in onze cultuur van werken, tv kijken en slapen de grootste pandemie van de 21^e eeuw lichamelijke inactiviteit lijkt te zijn. Zitten is het nieuwe roken. Hoe minder reserves we opbouwen, hoe eerder we down gaan bij het verouderen, zowel fysiek als mentaal. Daarom is het volgens Scherder slim als het bedrijfsleven investeert in de beweegnorm. Want al op korte termijn krijgen organisaties daar iets voor terug: creativiteit en innovatie, maar ook de noodzakelijke remmingen in het brein, die ervoor zorgen dat we informatie slim filteren, flexibel zijn en onze mental workspace optimaal benutten. Evenwicht tussen de beide hersenhelften is van belang voor onder meer besluitvaardigheid, motivatie, gestructureerd denken en optimisme. Bovendien zorgen gezonde connecties in onze bovenkamer ervoor dat we ook onze emoties op de werkvloer beter herkennen, hanteren en inzetten.

De eerste stap naar een fit brein kan al heel simpel gezet worden: minimaal een half uur brisk walking tijdens de lunchpauze. Met het verstand op nul uiteraard, zodat ons defaultnetwerk op volle toeren kan draaien. Vergeet vooral geen sprongetje te maken als die geniale inval komt. Eureka!