Toppsychologen voor topmanagers

Heeft het u het college van René Diekstra ook als een reflectie ervaren? We konden ons ruim drie uur lang terugtrekken op Nyenrode, het leidinggeven loslaten en volledig bezig zijn met onze driften, angsten, patronen, afweermechanismen en behoefte aan macht. We luisterden vol aandacht naar Diekstra's relaas over Freud, Jung en Adler, terwijl in ons achterhoofd de radertjes volop werkten om een eerste vertaalslag te maken naar de eigen werksituatie. Om nog maar te zwijgen over de onbewuste processen die in gang zijn gezet…

Het invloedrijke trio Freud, Jung en Adler blijkt een waardevolle bron voor elke leidinggevende die grip probeert te krijgen op de factor mens in zijn of haar team. Want zijn we als managers niet allemaal bang om de controle te verliezen? Volgens Freud is angst – en vooral de ontkenning daarvan – een leidend motief op de werkvloer. De eerste grote stap is daarom het herkennen van onze eigen psychische afweermechanismen én die van de organisatie. En hebt u ook al nagedacht over het karakter van uw bedrijf? Is het patroon van omgaan met angst en streven naar veiligheid op uw werkvloer narcistisch, paranoïde, schizoïde, vermijdend, dwangmatig of misschien depressief? Daar heeft niemand een pasklaar antwoord op. Reflectie op uzelf en uw team vraagt discipline door regelmatig een time-out te nemen. Pas na een periode van observeren en noteren, bent u in staat patronen en afweermechanismen te herkennen. Mooi huiswerk!

De macht van zelfcoaching
Dat huiswerk is absoluut de moeite waard, want het (her)kennen van patronen stelt u in staat om gedrag – van uzelf en medewerkers – positief te beïnvloeden. Al waarschuwt Freud ons ook: coaching en instructie zijn zinloos als het niet leidt tot zelfcoaching. Daarom aan u de schone taak uw team te stimuleren tot zelfreflectie. En vergeet bij die dialoog vooral niet uzelf kwetsbaar op te stellen, want daarmee draagt u volgens Adler bij aan de gemeenschapszin. Of in dit geval het teamgevoel. In het gedachtegoed van Adler staat het verlangen naar macht centraal. We beginnen het leven allemaal als zwakkere (kindertijd), terwijl we de sterkste willen zijn. Daarom zoekt iedereen compensatie. U werd leidinggevende, maar ook uw medewerkers verlangen naar een vorm van macht. De kunst is om in een team de juiste verhouding te vinden tussen macht en gemeenschapszin, want die twee zijn volgens Adler tegenpolen in dezelfde dimensie. Daarom lukt efficiënt en doelgericht werken het beste als leidinggevenden adequaat tegemoet komen aan de machtsbehoeften van de individuele teamleden.

Verdeel en heers?
Macht is geen vies woord. Zonder de behoefte aan macht geen sterke leiders. Maar Adler stelt dat teveel macht bij de manager juist leidt tot een lagere productiviteit, omdat de gemeenschapszin in de verdrukking komt. Dat is handig om te weten, bijvoorbeeld bij de werkverdeling, het samenstellen van projectgroepen of het kiezen van de beste aanpak. Door medewerkers daarbij een time-out te gunnen, krijgen ze tijd voor reflectie én controle, een stukje macht dus. Zij denken meeen kunnen daardoor op lange termijn gezonder en beter functioneren. Want als de macht hen steeds automatisch uit handen wordt genomen, voelt dat niet prettig. U herinnert zich vast nog het gevoel in uw buik toen u bij de oefening van Diekstra met gesloten ogen in de collegezaal zat en elk moment op uw rechterschouder kon worden aangetikt…

Innerlijke computer
Het belang van terugkerende reflectietijd is een punt waarop Freud en Adler elkaar ontmoeten. Ook Jung onderschrijft het nut van de time-out. Hij is net als Freud een vrucht van zelfanalyse en kwam tot de conclusie dat de mens ten diepste zichzelf wil zoeken, gedreven door een verlangen naar zin. Jung introduceerde ook het idee van het adaptieve onbewuste, dat u kunt zien als een innerlijke computer die geruisloos gegevens verwerkt. Volgens Jung is het de kunst daar beter gebruik van te maken door actieve imaginatie. Te vertalen als: neem in uw werk regelmatig een time-out, zodat het onbewuste de tijd krijgt om door te werken en uw kwaliteiten positief te beïnvloeden. Belangrijke beslissing nemen of memo aanleveren? Ga aan de slag, maar maak vóór de definitieve afronding een wandeling, doe iets totaal anders of slaap er nachtje over. U zult zien dat het eindresultaat beter uitpakt. Dat geldt ook voor de resultaten van uw team, dus gun uw medewerkers in hun werkzaamheden óók die time-outs. En vertrouw erop.

Big Five
Een andere interessante erfenis van Jung zijn de Big Five, psychische basisdimensies die bij ieder mens in een andere verhouding terug te vinden zijn. Genetisch bepaald bovendien, volgens Jung, omdat het in de schepping de bedoeling zou zijn dat mensen verschillen. Diversiteit is nodig om te overleven en dat kunt u prachtig vertalen naar uw team. Hoe scoren u en uw medewerkers op de Big Five? En hoe sterk is de combinatie? Inzicht daarin helpt u om het team in haar kracht te zetten: mensen taken geven die bij hun psyche aansluiten. De invloeden van omgeving en training kunnen de uitkomsten op de Big Five een beetje bijschaven, maar in de kern verandert niemand, stelt Jung. Dus als het structureel niet goed loopt in uw team, levert het schuiven met taken en formaties zeer waarschijnlijk meer resultaat op.

Relatie met SASHA
Conclusie na de time-out met Diekstra: u kunt iets doen. Al was de visie van Freud op de vrije wil mogelijk een verontrustend punt in het college. Want hoeveel zin heeft leidinggeven als we allemaal door onbewuste processen worden gedreven? Toch geeft het trio Freud, Jung en Adler ons voldoende psychologische handreikingen om vol goede moed aan de slag te gaan. In de eerste plaats met onszelf, zodat we beter in staat zijn om onze teamgenoten te ondersteunen in hun ontwikkeling en daarmee positief bij te dragen aan het bedrijfsproces. Vergeet in dat traject vooral niet de belangrijke tip van Diekstra om een gezonde relatie aan te gaan met SASHA. Als we dan toch afweermechanismen nodig hebben om te overleven, kunnen we Suppressie, Anticipatie, Sublimatie, Humor en Altruïsme (kortweg SASHA) maar beter tot onze vrienden maken!

Veel succes!

Amber Boomsma | (bedrijfs)journalist en tekstschrijver | www.tekstlabel.nl