Neuroplasticiteit biedt perspectief: yes, we can! Collegereeks Breinkunde voor Managers

College 4

Mannen kunnen minder goed denken als er een knappe vrouw in de buurt is. Heren onder de deelnemers zijn daarom wellicht extra blij met deze samenvattende reflectie op het college van Margriet Sitskoorn. Al wist deze plezierige verschijning wetenschappelijke materie op zeer onderhoudende wijze te presenteren: praktisch, interactief en met humor. Bovendien was het thema goed toegespitst op de toehoorders. Want iedereen die een team aanstuurt, wil meer weten over manipulatie, beïnvloeding en gedragsverandering.

Manipuleren roept een negatieve associatie op. Toch doen we het volgens Sitskoorn allemaal, de hele dag door. Of het nu gaat om de taakverdeling thuis, sociale activiteiten of business, het draait altijd om ‘jij wilt iets van mij, ik wil iets van jou'. Zelfs ons liefdesleven kent die interactie, laat staan ons werk. Daar willen we voortdurend zaken gedaan krijgen, van collega's, zakenpartners en klanten. En niet te vergeten van onszelf. Want om te blijven ontwikkelen en prestaties te leveren, is het ook nodig om eigen inzet en optreden te manipuleren. Daarom is het zo fijn dat Sitskoorn ons na de colleges van Swaab en Lamme weer perspectief biedt: volgens haar is het wel degelijk mogelijk om in de hersenen veranderingen teweeg te brengen en daarmee gedrag te beïnvloeden.

Sneller denken
We mogen dan een zak neuronen zijn, behept met karakteristieken die zijn gevormd door onze genen en vroege ontwikkeling, maar er is gelukkig ook nog zoiets als neuroplasticiteit. Dit is het vermogen van de hersenen om zich aan te passen aan wat de omgeving vraagt. Zonder die neuroplasticiteit zou geen mens zich ontwikkelen, stelt Sitskoorn. In nieuwe, uitdagende situaties ontstaan nieuwe synaptische verbindingen, óók in onze volwassenheid. Pruning kapt juist verbindingen, maar dan gaat het vooral om ruis, zodat het brein zich kan concentreren op wat wij werkelijk nodig hebben. Neuregenese zorgt dat er nieuwe hersencellen bijkomen, dat gebeurt volgens Sitskoorn vooral in de hippocampus, die belangrijk is voor onder meer geheugen, stressregulatie en emoties. En door de toenemende vettige laag om onze cellen (myelinisatie) kunnen we bij het ouder worden steeds beter verbindingen leggen en sneller denken.

Zelfsturing
Dat wat we het meeste doen, ontwikkelt zich het beste. Zo komt het dat we – tot op zekere hoogte – steeds beter worden in een bepaalde taal, sport of vakgebied. Maar let op, de hersenen kennen zelf geen waarde toe, dus wie vaak zeurt, ontwikkelt zich werkelijk tot een zeur. Dan wordt het tijd het brein te voeden met andere impulsen, want het mooie is dat de hersenen zich reorganiseren op basis van nieuwe informatie die binnenkomt. Als kind hebben we weinig invloed op waar we aan worden blootgesteld, maar als volwassene zijn we beter in staat zelf te kiezen voor verandering van omgeving of input van nieuwe kennis en vaardigheden. Bijvoorbeeld door het volgen van deze collegereeks. En zo beïnvloeden we onze hersenen en dus ons gedrag. Veranderingen vragen bij volwassenen meer tijd, maar ze zijn volgens Sitskoorn door die zelfsturing wel degelijk mogelijk. En inderdaad, we kunnen op die manier ook ánderen een beetje sturen…Sitskoorn toont met praktische voorbeelden en oefeningen aan dat we heel wat kunnen manipuleren: waarneming, motoriek, emoties, cognities, sociaal gedrag, keuzes en zelfs het denken. Zo doet een pijnlijke wond minder zeer als je er door een verkleinglas naar kijkt en is macht te faken door een directe blik, een open houding en omlaag gebrachte wenkbrauwen. Bijgeloof werkt, want een geluksvoorwerp zorgt voor meer vertrouwen en uithoudingsvermogen. Mindfullness en meditatie bevorderen de concentratie, slecht nieuws komt minder hard aan als iemand ligt en wie iemand wil laten kiezen tussen twee vervelende taken, kan het beste eerst een onschuldige arbitraire vraag stellen om het brein in de keuzestand te zetten. Of geef iemand een warme kop koffie of thee in handen. Voor het brein zijn fysieke en sociale warmte vergelijkbaar, dus ook wie letterlijk warmte krijgt, is eerder bereid iets aardigs voor een ander te doen.

Lachstand
Ook handig om te weten: medewerkers worden beter in typische managementtaken als plannen, bijsturen en vooruit kijken als zij meer macht krijgen. De rollen hoeven niet meteen te worden omgedraaid, maar het geven van meer verantwoordelijkheid kan medewerkers dus werkelijk beter maken in hun werk. Lastige thema's te bespreken bij een vergadering? Laat mensen een pen tussen hun tanden houden. Een beetje gek misschien, maar omdat de spieren zo in lachstand staan, krijgt het brein een positief signaal en oordeelt daardoor ook positiever over de kwestie die op dat moment besproken wordt. Prestaties zijn te beïnvloeden door priming vooraf en als doorzetten moeilijk blijkt, sla dan de armen over elkaar, zodat het brein een signaal krijgt van onverzettelijkheid en volhouden beter gaat. Interessant is ook dat motorische vaardigheden zich – naast fysieke training – blijken te ontwikkelen door visualisatie en het kijken naar experts, mits de basis stevig is.

Wetmatigheden
Allemaal voorbeelden die aantonen dat wij ons eigen brein en dat van anderen tot op zekere hoogte kunnen manipuleren, maar: de hersenen zelf blijken ons bewustzijn ook voordurend te foppen. Waarneming is volgens Sitskoorn vaak een illusie omdat we meer of juist minder zien, afhankelijk van onze behoeften, focus en aannames. Zo schatten dorstige mensen de afstand tot een flesje water vele malen korter in. Dat ons brein zich bovendien vaker stoot aan dezelfde steen, laat Sitskoorn ons inzien met het filmpje ‘the monkey business illusion'. Zo gemakkelijk is onze aandacht dus te manipuleren! Ook ons geheugen blijkt niet bepaald onfeilbaar. Omdat het brein uitgaat van wetmatigheden en logica, kan het gebeuren dat ons niet opvalt dat de hoofdpersoon in een filmpje is verwisseld. Toch kunnen we onthouden ook manipuleren, bijvoorbeeld door na het leren van een woordenlijst dertig seconden oogbewegingen heen en weer te maken.

Hard werken
Wie goed op de hoogte is van de wetmatigheden en verwachtingsmodellen van het brein, kan die kennis inzetten om anderen te beïnvloeden. Een handboek zou ideaal zijn, zo opperde één van de deelnemers. Belangrijkste boodschap van het college was dat talent een combinatie is van genen én hard werken. Neuroplasticiteit is de kans voor iedereen die nog ambities wil waarmaken. Daarom tot slot de tips van Sitskoorn om de plasticiteit van het brein zo gunstig mogelijk te beïnvloeden: beweeg en ontspan regelmatig, slaap voldoende, vermijd langdurige stress en zorg voor steeds voor nieuwe cognitieve uitdagingen. Yes, we can!