Goeroes: de nieuwe dominees

Nederland heeft opvallend veel managementgoeroes. Hun seminars zijn uitverkocht, hun boeken bestsellers. Hebben Nederlandse managers zo veel wijsheid nodig? Zijn ze massaal de weg kwijt?

Een managementroman over de eigenaar van een dierenspeciaalzaak, hoe kon dat ooit een bestseller worden? Het gebeurde, met Hondenbrokken van Jos Burgers. En hoe kun je elk jaar 1.000 managers en professionals naar de Utrechtse Jaarbeurs krijgen die zich voor 1.000 euro per persoon in sneltreinvaart laten bijpraten over het gedachtegoed van goeroes van over de hele wereld? Ben Tiggelaar kan dat, met zijn Mba in 1 dag.

De wereld van managementgoeroes lijkt soms wonderlijk. Nederland kent een opvallend aantal managementdenkers en sprekers. Hun boeken zijn bestsellers, hun lezingen vaak uitverkocht. Er is in ons land ook veel belangstelling voor buitenlandse (meestal Amerikaanse) goeroes. Waar komt die leergierigheid toch vandaan?

Echte aandacht
Afgelopen jaar verdiepte ik me in het verschijnsel Nederlandse managementgoeroe. Voor een serie in MT en het boek De Goeroegids - dat vandaag verschijnt - interviewde ik 13 van de meest vooraanstaande managementdenkers van Nederland. Hoe is hun succes te verklaren, vroeg ik me af. Wat hebben zij te bieden, waarvoor zo veel mensen zo veel geld willen betalen? Want laten we wel wezen, aan de inhoud kan het niet alleen liggen. De boeken en seminars zijn zelden verrassend of vernieuwend. Of kunnen wij niet zelf bedenken dat een klant ook een mens is en echte aandacht op prijs stelt? En dat ons gedrag als leidinggevende belangrijker is dan datgene wat wij in een mission statement verkondigen? Toch betalen managers en professionals flinke sommen geld om zulke uitspraken van de managementdeskundigen te horen.

Gemak aan klanten
Ook de goeroes zelf, als ik ze met deze vragen confronteerde, waren soms verbaasd over hun succes. Jos Burgers verwonderde zich bijvoorbeeld over het feit dat mensen liever 1000 euro uitgeven voor de toelichting op zijn boeken, dan twee tientjes om het boek zelf te betalen. Volgens hem illustreert dit dat niet de prijs bepalend is, maar het gemak dat je aan klanten biedt. De toegenomen complexiteit van het managementvak lijkt in ieder geval een rol te spelen bij het succes van goeroes. Leidinggevenden moeten niet alleen de ontwikkelingen op hun eigen vakgebied bijhouden. Ze moeten nog veel meer: hun emotionele intelligentie ontwikkelen, dienstbaar zijn, spiritueel, authentiek.
De lijst van eisen is eindeloos en soms tegenstrijdig. Zo zei een vrouwelijke directeur, die op een cursus ‘authentiek leiderschap' was gestuurd, dat ze te horen had gekregen dat ze onvoldoende ‘zichzelf' zou zijn. 'Maar als ik mezelf was geweest', zei ze, 'had ik nooit op deze plek gezeten. Alleen door me aan te passen aan de mannelijke bedrijfscultuur wist ik de top te halen'.Ook Ben Tiggelaar was er duidelijk over: bedrijven zenden vaak tegenstrijdige impulsen uit. Er wordt om bepaald gedrag gevraagd, zoals samenwerking in teams – tegelijk worden mensen individueel beoordeeld en beloond.

Moderne vertellers
Goeroes spelen hier handig op in. Zij zijn moderne verhalenvertellers die eenvoud weten te brengen in de complexiteit. Hun kracht zit in de helderheid die zij weten te creëren. Dat sluit overigens precies aan bij de betekenis van het woord goeroe: dat komt uit het Sanskriet en betekent ‘licht in de duisternis'. En inderdaad kun je management, leiderschap en organisatieverandering beschouwen als duistere gebieden waar menige leidinggevende of professional het spoor bijster is.
Hoe ingewikkeld ons dagelijkse bestaan ook moge zijn, tijdens een seminar wordt de wereld korte tijd eenvoudig. Met een paar simpele stappen kunnen wij meer uit onszelf en anderen halen. Goeroes vertellen verhalen met een happy end. Een aantal goeroes is bovendien een rasentertainer en maakt goed gebruik van opzwepende muziek en veel humor. Ze geven ons daarmee een goed gevoel over onszelf. Na afloop hebben we meer energie: morgen gaan wij ons leven compleet anders aanpakken. Dat er van die goede voornemens soms weinig terechtkomt, zijn we na een paar dagen ‘werkelijkheid' allang vergeten.

Troost
Naast helderheid, eenvoud en energie lijkt ook troost een succesfactor. Bij een seminar komen mensen bij elkaar die met vergelijkbare vraagstukken worstelen. Onze problemen blijken dan niet uniek, iedereen heeft er last van. Dus zo gek doen we het nog niet. Dat is een troostrijke gedachte, die veel goeroes graag gebruiken om ons gerust te stellen. De goeroes zijn daarmee boodschappers van hoop en appelleren tegelijkertijd aan onze dromen en idealen. Hoop op een maakbare wereld, op een plotseling inzicht waardoor wij onszelf of anderen beter begrijpen en op vaardigheden waarmee we uitdagingen beter het hoofd kunnen bieden.

In zekere zin zijn goeroes daarmee de nieuwe dominees van het bedrijfsleven. Onze behoefte aan zingeving zorgt voor vragen waar de goeroes antwoord op lijken te hebben. Ze bieden houvast in onze zoektocht. Ben Tiggelaar (die zelf wekelijks naar de kerk gaat voor, zoals hij het noemt, 'een opfriscursus in ethiek') pleit net als veel dominees voor meer compassie voor de medemens. Wij oordelen vaak hard over anderen, maar komen de meeste afspraken met onszelf al niet na. Hoe kunnen we dan van bedrijven of leidinggevenden verwachten dat zij dit wel doen?

Jos Burgers onderkent dat hij en zijn collega's de rol van de dominees hebben overgenomen, maar dan voor het bedrijfsleven. Tijdens hun seminars kunnen deelnemers reflecteren over hun leven en houdt de spreker de zaal een spiegel voor. Precies wat dominees in de kerk vroeger deden. Alleen zitten wij bijna nooit meer in de kerk en hebben (of nemen) veel managers te weinig tijd voor verdieping en reflectie. Overigens is het een dun koord waarop de goeroes balanceren. Inspireren en motiveren, graag, maar preken wordt niet geaccepteerd, is Burgers' ervaring. Daar zijn Nederlandse managers te mondig en eigenwijs voor.

Koopmannen
De goeroe als nieuwe dominee sluit aan bij de Nederlandse historie als land van koopmannen en dominees. Het valt Manfred Kets de Vries elk jaar weer op hoeveel Nederlanders zich voor zijn coachingsprogramma aanmelden. De Nederlandse manager blijkt opvallend leergieriger dan zijn of haar buitenlandse collega en staat meer open voor verandering. Volgens Geert Hofstede scoort ons land bovendien hoog op de cultuurdimensie vrouwelijkheid zodat wij anderen graag helpen.
Er is ook een keerzijde. Nederlanders zijn bijzonder eigengereid, waardoor wij menen te weten wat een ander nodig heeft. U kent de zin: 'Weet je wat jij zou moeten doen....?' Dat komt door de kleine machtsafstand in Nederland, denkt Mathieu Weggeman. Als er iets vervelends moet gebeuren, huren managers in Nederland liever iemand in, zodat ze niet zelf de vervelende beslissingen hoeven te nemen. 'Zo blijft de relatie met de werknemers intact. Managers in Nederland willen graag dicht bij de mensen staan', aldus Weggeman. Uit onderzoek blijkt bovendien dat hoe meer wij voor een advies betalen, hoe meer wij geneigd zijn het advies te volgen. Anders hebben we het gevoel dat onze investering voor niets is geweest. En als we ergens niet van houden, dan is het wel verliezen.

Common practice
Of ze nu verhalenvertellers, entertainers of dominees zijn, ook de komende tijd zullen goeroes nog veel bestsellers schrijven en congressen uitverkopen. Ook al zijn, ontegenzeggelijk, veel inzichten en uitspraken gewoon gezond verstand en open deuren. Maar zoals de Amerikaanse goeroe Stephen Covey zei: 'Het is wellicht common sense, maar daarmee nog geen common practice.' En daar heeft hij gelijk in. Hoeveel kennis er tegenwoordig ook over management of leiderschap beschikbaar is, de praktijk ziet er bij veel bedrijven allesbehalve rooskleurig uit. De managementadviesmarkt is vergelijkbaar met de geluksindustrie. Er verschijnen steeds meer onderzoeken en boeken hoe wij gelukkiger kunnen leven, maar alleen al in Nederland gebruikt een miljoen mensen antidepressiva. Meer kennis over een onderwerp leidt blijkbaar niet automatisch tot een betere praktijk.

Geen heilige graal
Er bestaat geen heilige graal als het om management gaat. Het is bovendien bijzonder lastig aan te tonen welk blijvend effect een boek, training of seminar heeft. Maar is dat erg? Roos Vonk heeft wellicht een punt als zij opmerkt dat het weinig uitmaakt hoe wetenschappelijk onderbouwd seminars en managementboeken zijn. Daar gaat het de meeste deelnemers niet om. Wat iemand raakt, in beweging zet of tot nadenken stemt kan van alles zijn. Een anekdote, een losse opmerking of een gefundeerde theorie. We kunnen van alles en iedereen leren, of dat nou een schoonmaakster is, manager, onze partner, kind of coach. Zodra wij erkennen dat wij niet alle wijsheid in pacht hebben, begint het leven meer op een verrassing te lijken dan op een slechte herhaling.