College Toekomstverkenningen: Jan Nekkers en Wybren Meijer

De toekomst gaat over zekerheid en onzekerheid. Wat kun je voorspellen en wat niet? De toekomst wordt beïnvloedt door trends en ontwikkelingen die we nu al waarnemen. Jan Nekkers en Wybren Meijer van Futureconsult reiken tools aan voor toekomstverkenning tijdens het vierde college in de reeks ‘Toekomstverkenning, scenario's en trends', georganiseerd door Second Sight en Focus Conferences.

Hoe is de toekomst voor je organisatie in kaart te brengen en hoe kun je op de toekomst inspelen? Niet alleen komt de toekomst op ons af, we kunnen de toekomst ook zelf vormgeven, zo blijkt.
Het college bestond uit vier delen, te weten: toekomst-denken, methoden voor een voorspelbare toekomst, methoden voor een onzekere toekomst en ‘naar strategie'.

In kaart brengen contextuele omgeving met behulp van DESTEP
Het mag duidelijk zijn dat je organisatie van buitenaf beïnvloed wordt. Welke ontwikkelingen beïnvloeden je organisatie? Om dit in kaart te brengen maak je een analyse van de contextuele omgeving.
De contextuele omgeving bestaat uit de DESTEP factoren: demografie, economie, sociaal-cultureel, technologie, ecologie en politiek. Methodes om de omgeving te analyseren zijn desk- en fieldresearch. Onder deskresearch wordt verstaan het analyseren van onder andere vakbladen, trendstudies, wetenschappelijke literatuur en beleidsstukken. Nieuwere informatie kan worden verkregen door middel van field research. Je kunt interviews houden worden met experts, dwarse denkers en belanghebbenden.

Implicatieboom
Uit de analyse van de DESTEP-factoren blijken verschillende ontwikkelingen die van toepassing zijn op je organisatie. Voor iedereen van toepassing zijn bijvoorbeeld globalisering en dominantie van technologie.
Om met de contextuele omgeving specifiek aan de slag te gaan, werk je met implicaties. In een implicatie schets je wat er verandert in jouw organisatie als bepaalde ontwikkelingen doorzetten. Implicaties hebben ook weer implicaties en zo ontstaat een implicatieboom. In deze boom stel je bij elke tak de vraag: wat als (implicatie) waarheid is? Dan… Hieruit blijkt ook dat implicaties zowel negatieve als positieve subimplicaties kunnen hebben.

Methode 1 voor een onzekere toekomst: omgevingsscenario
Om een onzekere toekomst in te schatten maken Nekkers en Meijer gebruik van omgevingsscenario's. Ontwikkelingen, trends of besluiten waar je geen invloed op hebt kunnen de toekomst van het speelveld van je organisatie onvoorspelbaar maken. Het maken van een aantal omgevingsscenario's helpt je mogelijke, toekomstige omgevingen van je organisatie in kaart te brengen, te anticiperen en tijdig strategisch in te spelen op veranderingen.

Omgevingsscenario's zijn consistente, plausibele, radicale beelden van mogelijke toekomsten waar je organisatie mee te maken kan krijgen.

In een omgevingsscenario maak je een assenstelsel met zowel op de verticale als horizontale as een niet te beïnvloeden factor. Een tuinfeest werd als voorbeeld gebruikt met het weer op één as en de opkomst van genodigden op de andere. Op deze manier ontstaan er vier scenario's. Namelijk één scenario met goed weer en iedereen die komt (superfeest), één scenario met regen en waarbij iedereen komt (leuk maar improviseren), goed weer en de helft die komt opdagen (leuk feest, wel veel over) of het dramascenario met slecht weer en geen opkomst. Belangrijk is om te kiezen voor extremen op de assen, zodat er geradicaliseerde scenario's bestaan. Op deze manier ben je voorbereid op het slechtste en gunstigste scenario.

----- widget -----

Foto galerie
Tuinfeest

Klik op de illustratie voor een vergroting. 

Methode 2 voor een onzekere toekomst: doelscenario
Doelscenario's beschrijven de keuzedilemma's van je organisatie. Ze brengen in kaart welke ontwikkelingsrichtingen voor je organisatie mogelijk zijn en wat daarvan de gevolgen zijn. Van tevoren in kaart brengen wat een bepaalde keuze voor gevolgen heeft, helpt ongewenste consequenties te voorkomen en te sturen op gewenste consequenties.
Ook voor een doelscenario is een assenstelsel het makkelijkste middel om doelen in kaart te brengen. Je zit zelf in de driversseat. Je kernwaarden kunnen op de assen komen, zoals bij een dierentuin bijvoorbeeld educatie en vermaak en dieren versus geen dieren. Scenario's die dan ontstaan zijn dan dierentuin, ponypark, museum en pretpark.

----- widget -----

Foto galerie
Dierentuin

----- widget -----

Klik op de illustratie voor een vergroting.  

De vijf stappen in strategievorming
Hoe vertaal je omgevingsscenario of doelscenario naar strategie? In 5 stappen maken Nekkers en Weijers dit duidelijk.

Stap 1 is gericht op kennis van de eigen organisatie. Het is belangrijk goed voor ogen te hebben waarom je organisatie bestaansrecht heeft, wat de kerncompetenties zijn en waarom je jezelf onderscheid van anderen.

Stap 2 is het verkennen van de toekomstige omgeving. De focus ligt hierbij niet op je directe transactionele partners, maar op de contextuele omgeving. Deze is in kaart te brengen met een DESTEP-analyse, waarbij trends, ontwikkelingen en onzekerheden op verschillende gebieden (zoals politiek, ecologisch) in kaart worden gebracht. Bij een verkenning van de omgeving horen ook omgevingsscenario's.

Stap 3 bestaat uit windtunnelen en opties ontwikkelen. Windtunnelen is het testen van prototypes in externe (extreme) omstandigheden.

Stap 4 is de visievorming. Hier komt het doelscenario om de hoek kijken. Wat is ons doel en hoe ziet de toekomst eruit als het doel gehaald is? Een vraag kan ook zijn: wat gaan we net niet meer doen?

Stap 5 is de routekaart. In de routekaart wordt de weg beschreven naar het einddoel. Belangrijk is om dit einddoel daadwerkelijk te visualiseren. Vanuit deze uiteindelijke visie wordt er dan gebreakcast. Dit betekent dat er terug geredeneerd wordt welke stappen gezet moeten worden om het doel te bereiken. Bijvoorbeeld als je een toekomst gevisualiseerd hebt waarbij het schoolsysteem veranderd is en de klassieke vorm van klassikaal lesgeven niet meer bestaat, kun je een planning gaan maken over hoe er dan gereageerd gaat worden. Vervolgens kun je de stappen op een tijdlijn zetten.

Door deze vijf stappen uit te voeren maak je je strategie toekomstproof. Zelfs voor de meest extreme, radicale scenario's.


Bron: www.secondsight.nl