Stress - vriend en vijand

Aan de andere kant van de spiegel…
Onze werkelijkheid is soms verbazingwekkender dan sprookjes als die van Alice in Wonderland. Het is dat we er middenin zitten en het zelf niet zien. Prachtig hoe Theo Compernolle het bedrijfsleven een spiegel voorhoudt en managers vergelijkt met het rondrennende witte konijn uit Wonderland. Uiteraard met een tikkende klok én een smartphone continu dichtbij. Is het al gelukt om de pauzeknop te vinden?

Stress is een intrigerend thema. We kunnen niet zonder, maar een te grote dosis blokkeert ons functioneren. Compernolle omschrijft stress daarom als vriend en vijand. De menselijke soort heeft al die eeuwen kunnen overleven omdat we stressmachines zijn. We leveren de beste prestaties onder druk, want door stress zijn we scherp. Kickstress heet dat, vergelijkbaar met de gierende adrenaline van een sprinter op de atletiekbaan. Bij een korte, explosieve prestatie werkt het uitstekend. Het gaat fout als we de marathon op dezelfde manier proberen te lopen, want dan verandert kickstress gaandeweg in negatieve stress die ons uitblust (klotestress, in termen van Compernolle). Gelukkig is er een eenvoudige doch doeltreffende maatregel: regelmatig op de pauzeknop drukken.

Multitasken is onmogelijk
Het klinkt zo logisch en simpel: in drukke tijden extra goed op rust en ontspanning letten, zodat we in staat blijven om te presteren. Toch rennen de meesten van ons rond als het witte konijn in Wonderland, opgejaagd door de klok en vastgeklonken aan de blackberry. Die constante verbondenheid met digitale communicatiemiddelen blijkt funest voor onze creativiteit en vindingrijkheid. Ons brein is dan alleen maar reactief bezig, omdat we steeds snel-snel-snel anticiperen op telefoontjes, mailtjes en andere prikkels. De ruimte ontbreekt om het geheel rustig te overzien, vraagstukken in een ander perspectief te bekijken en proactief te zijn. Hoe reactiever bezig, hoe minder het brein in staat is om vernieuwende invalshoeken te bedenken. Een verontrustende wetenschap voor iedereen die ontwikkeling hoog in het vaandel heeft.
De blackberry is dus bepaald niet zaligmakend. En we waren juist zo blij met al die moderne communicatiemiddelen, omdat ze ons ondersteunen bij het multitasken. En daar wijst Compernolle op een ander belangrijk gegeven: wij zijn niet in staat om te multitasken! Ons cognitieve brein kan zich met slechts één ding tegelijk bezighouden. Snel schakelen kan wel, alleen doen we onszelf daar enorm tekort mee, zo blijkt uit onderzoek. Het switchen is inspannend voor ons brein en daardoor verliezen we aan concentratie bij elke wissel. Taken kosten op die manier VIER KEER zo veel tijd. Bovendien maken we meer fouten en zorgt het schakelen voor een constante spanning. Waarom proberen we dan toch hardnekkig te multitasken?

Breinmanagers
Compernolle verbaast zich over veel meer aan de andere kant van de spiegel, want in het bedrijfsleven blijken managers niet te zijn meegegroeid in de veranderingen van werksoort. Handwerk en lagere intellectuele functies zijn overgenomen door machines en computers, dus hedendaagse werknemers verrichten voornamelijk breinwerk. Dat vraagt een totaal andere aansturing. Bij handarbeid kan de baas
teamleden opdragen elk honderd boutjes per dag in te draaien, maar het verplichten van tien creatieve ideeën per dag is onmogelijk. Output van breinwerk kunt u niet eisen, dat moet de organisatie verdienen. Wilt u het beste dat de breinen van uw mensen te bieden hebben? Dan is het zaak om de juiste omstandigheden te creëren, waarin uw medewerkers met plezier hun loyaliteit, vindingrijkheid, bereidheid tot verandering en creativiteit aan de organisatie geven. En waarin ze elkaar versterken, door het verbinden van breinen voor optimale kennisuitwisseling. Daar valt nog heel wat te winnen, want meer dan de helft van de bedrijven gebruikt minder dan zestig procent van haar potentie. Die leiden volgens Compernolle aan een corporate brain disorder: ze zijn niet genoeg ingesteld op het passend begeleiden en stimuleren van hun breinwerkers.
Een goede breinmanager kent de ‘gebruiksaanwijzing' van medewerkers en weet wat ze nodig hebben om optimaal te presteren. Een juiste dosis stress hoort daarbij. Kickstress leidt immers tot topprestaties. De keerzijde is ‘klotestress' en daar willen we voor waken, want die vorm van stress tast ons functioneren aan. Bij een overdosis werkdruk verliezen we het overzicht, zijn we minder geconcentreerd en geduldig, zijn we niet goed in staat om helder en rationeel te denken, kunnen we hoofd- en bijzaken niet meer scheiden en zijn we niet meer flexibel en creatief. Zo zorgt negatieve stress ervoor dat intelligente mensen geen slimme oplossingen meer bedenken en zelfs domme fouten gaan maken. Stressmanagement blijkt daarom essentieel voor bedrijven: hoe evenwichtiger de balans van medewerkers en teams, hoe minder fouten (tot vijftig procent!) en hoe optimaler de resultaten.

Eigen interpretatie
Een belangrijk besef bij stressmanagement is het verschil tussen positieve en negatieve stress. Het ervaren van kickstress of klotestress heeft namelijk ook te maken met het eigen perspectief. Want: welke betekenis geeft iemand zelf aan een situatie? Een file zelf veroorzaakt geen stress, maar de interpretatie van automobilisten kan wel tot stress leiden. Dat geldt ook voor werk. Pas als iemand denkt dat hij of zij iets niet (meer) aankan, ontstaat er stress. Dat kan liggen aan onzekerheid of perfectionisme, maar het kan ook liggen aan de gestelde eisen of te beperkte middelen. In dat geval is het zaak om nuchter naar de feiten te kijken en in overleg het werk beter te verdelen of ervoor te zorgen dat iemand over de juiste middelen beschikt (ook in de zin van kennis en competenties).
Hoe veerkrachtiger we zijn, hoe beter we omgaan met stress. In het leven algemeen draagt een stevig sociaal netwerk in grote mate bij aan veerkracht. Op het werk is het de baas die op dit punt grote invloed heeft: uw gedrag bepaalt voor zeventig procent hoe teamleden tegen hun werk aankijken en hoe veerkrachtig zij daarin zijn. Hoe vraagt u medewerkers iets te doen, hoe geeft u feedback en hoeveel invloed geeft u het team zelf op hun werk? Luisteren, steunen en waardering uitspreken dragen allemaal bij aan veerkracht. En natuurlijk is het zaak om reële eisen te stellen. Aan uzelf en aan uw medewerkers. Want wat geldt voor ons hart, geldt ook voor ons hoofd: we kunnen niet continu pieken, alleen intervalstress is gezond. Daarom heeft ons brein heeft regelmatig een time-out nodig, vooral in drukke tijden!
Blijft het witte konijn maar rennen? Druk dan gewoon die pauzeknop in. Een minuutje maar, dat is genoeg om even in de spiegel te kijken en te bedenken: waar zit ik eigenlijk op de stresscurve?

Amber Boomsma | (bedrijfs)journalist en tekstschrijver | www.tekstlabel.nl