Waarom leiderschap niet draait om dominantie, maar om wilskracht
Door Mark van Vugt en Max Wildschut
Dominante leiders lijken misschien heel krachtig, in de praktijk krijgen leiders die hun interne processen op orde hebben veel meer voor elkaar. Tijd om uw wilskracht te trainen!
‘Moeilijke tijden vergen krachtige leiders', wordt vaak gezegd. Maar wat betekent dat nu eigenlijk? Veel mensen stellen ‘krachtig leiderschap' gelijk aan ‘directief leiderschap'. De stijl van: ‘Zo gaan we het doen en nu aan de slag!' De krachtige leider is in deze visie iemand die echt de baas is, iemand die zorgt dat zijn (heel soms: haar) lijn gevolgd wordt en zich niet laat remmen door gevoeligheden op de werkvloer. Hij is het sterkste mannetje op de apenrots, zijn wil is wet.
De Golanhoogte
Maar is dit nu werkelijk de krachtigste leider? Wij denken van niet. Laten we dit illustreren aan de hand van een recent praktijkvoorbeeld, dat van Jakob Feenstra. In 2013 wordt deze Nederlandse kapitein uitgezonden als VN-waarnemer naar het Syrische deel van de Golanhoogte, om daar (mede) de grens te bewaken tussen Syrië en Israël. Ter plaatse raakt hij echter steeds meer betrokken bij de strijd tussen de rebellen en het Syrische regeringsleger.
Kogels om de oren
De rebellen positioneren zich rond de VN-post, waarna het regeringsleger deze post dagenlang met zwaar artillerie onder vuur neemt. De kogels en granaten vliegen de missieleden letterlijk om de oren. Al dit geweld leidt er onder meer toe dat collega's van de kapitein psychisch afhaken. Aan Jakob valt zo de taak om het team er toch heelhuids doorheen te slepen. Iets wat hem uiteindelijk lukt - iedereen brengt het er levend vanaf.
Draagvlak
Wat kunnen we nu hiervan leren? Allereerst: het belang van draagvlak creëren. Feenstra neemt zijn team mee in elk besluit en zorgt ook dat iedereen erachter staat.
Maar wij zien ook nog een andere leiderschapsles. Wat de kapitein volgens ons vooral waardevol maakt, is dat hij ondanks de enorme druk relatief kalm blijft, en steeds rationele beslissingen neemt. Stress heeft het effect dat we minder goed afwegingen kunnen maken, meer op de korte termijn gefocust raken, en slechter in staat zijn impulsen te reguleren. Een leider die zich echter niet gek laat maken en vooruit blijft kijken, kan daarom van onschatbare waarde zijn voor een team dat voor zware uitdagingen staat.
Zelfregulatie
De kracht die kapitein Feenstra hier laat zien is niet dominantie, maar wilskracht. Wetenschappers noemen dit ‘zelfregulatie', het vermogen interne processen (zoals aandacht en emoties) te reguleren. Het grote publiek kent dit vermogen door de boeken Wilskracht van onze VU-collega Roy Baumeister en De kracht van wilskracht van Stanford-professor Kelly McGonigal.
Goede voorspeller
Wilskracht is de basis van zelfbeheersing en doorzettingsvermogen, twee kwaliteiten die kapitein Feenstra duidelijk toonde op zijn missie. De relatie tussen wilskracht en effectief leiderschap is nog weinig onderzocht, maar wilskracht blijkt in elk geval al wel een belangrijke voorspeller van maatschappelijk (en academisch) succes.
Paniekvoetbal
Hoe is dit voorbeeld relevant voor ons burgers in ons veilige bestaan? Stress hoeft niet zo extreem te zijn als op het slagveld om toch invloed te hebben op ons functioneren. Continue verandering, crisis en onzekerheid kunnen evengoed leiden tot paniekvoetbal. Niet zelden nemen leiders dan maatregelen die op korte termijn misschien effect hebben, maar op langere termijn de organisatie kunnen schaden.
Van Gaal
Neem de 20 voetbalclubs in de Engelse Premier League, die deze zomer gezamenlijk meer dan 1 miljard euro hebben uitgegeven aan spelers. Louis van Gaal, de manager van Manchester United, besloot in de laatste dagen van de transferperiode – onder druk - nog ruim 100 miljoen euro uit te geven aan aanvallers en middenvelders, terwijl zijn team juist verdedigers nodig had.
Open dialoog
Laten we zeggen: geen voorbeeld van krachtig leiderschap. Een sterke leider laat zich namelijk niet gek maken, maar blijft effectieve afwegingen maken en houdt daarbij de dialoog open. Mensen zien zo'n leider als een stabiele factor op wie ze kunnen vertrouwen in moeilijke tijden.
Erfelijke component
De vraag is nu echter: waar vinden we deze sterke leiders? Kunnen we die wilskracht ontwikkelen? In bedrijven is deze vraag niet minder relevant dan in het leger.
Wilskracht en emotionele stabiliteit hebben een duidelijke erfelijke component – oftewel: een belangrijk deel is aanleg - maar dit betekent niet dat we deze eigenschappen niet kunnen ontwikkelen. Onderzoekers nemen aan dat wilskracht functioneert als een soort spier: als je het traint, wordt het sterker.
Geen autocraten
Krachtige leiders zijn dus geen dominante autocraten, maar mensen die stevig in hun schoenen staan, maar tegelijk ook sociaal zijn, en goed kunnen luisteren. Alle grote leiders uit onze geschiedenis combineren wilskracht, doorzettingsvermogen en empathie. Een leider als Mandela - een voormalig bokser - was uitermate krachtdadig, maar tegelijk iemand die altijd bereid was eerst te luisteren. Dat blijkt uiteindelijk heel wat krachtiger dan een leider die over lijken gaat om zijn doelen te bereiken.
